NGÀY XƯA

Xích lô Sài Gòn - Chợ Lớn, năm 1956. (Hình: Getty Images)

HUY PHƯƠNG

“…Nhắc chi ngày xưa đó đến se buồn lòng ta.”
(Văn Cao- Thiên Thai)

Các triết gia thường nhắc nhở chúng ta, “để có được bình an trong cuộc sống, cần hiểu rõ, đừng nhớ chuyện quá khứ, đừng nghĩ chuyện tương lai, hãy sống vui với hiện tại!”

Nhưng sự thật người đời, mấy ai đã bằng lòng với hiện tại, tương lai thì chưa cần nghĩ nhưng luôn luôn hoài niệm, nghĩ về dĩ vãng như là một khoảng thời gian đẹp nhất của đời người. Phải chăng những điều gì đã qua, mất đi chúng ta mới thấy thương tiếc?
Bởi vậy, mới có những “Ngày Xưa Hoàng Thị,” “Những Ngày Xưa Thân Ái,” “Gợi Giấc Mơ Xưa,” “Hoa Bướm Ngày Xưa,” “Mối Tình Xa Xưa…”
Bởi vậy, Phạm Duy mới ước mơ “Cho tôi thời niên thiếu- Cho tôi lại từ đầu- Cho đi lại từ đầu- Chưa đi vội về sau…” Bởi vậy mới có: “Tuổi Thơ Ơi!” “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ!”
Chúng ta ai cũng có một thời thơ ấu, quây quần bên gia đình, háo hức nghe một câu chuyện kể rằng: “Ngày Xửa Ngày Xưa…” (One Upon A Day….)
Nhà thơ Pháp Lamartine trong “Le Lac” như muốn níu lại thời gian, muốn sống lại những gì đã mất: “Ô temps, suspends ton vol!” (Ôi thời gian, xin hãy ngừng trôi!) Không những muốn thời gian ngừng trôi, mà còn muốn trở lại quá khứ nữa, vì thực sự mối tình với nàng Elvire đã là những gì của dĩ vãng, qua rồi.
Trong “Đi tìm thời gian đã mất” (À la recherche du temps perdu) của nhà văn Marcel Proust, dù dĩ vãng ấy cũng đã từng đem lại đau khổ cho tác giả, nhưng cuối cùng, Proust cũng đã phải công nhận “Những thiên đường thật là những thiên đường đã mất.”
Trong đời sống thường, chúng ta vẫn thường nhắc nhở, nhớ lại: lúc trước, ngày xưa, hồi nẳm… Bây giờ, so với dĩ vãng, lòng ta không vui bằng, đời sống không hạnh phúc bằng, miếng ăn không ngon bằng, đời sống không hồn nhiên bằng, vật giá không rẻ bằng, con người không nhân hậu bằng, đạo đức thời nay không bằng, liêm sỉ của con người không bằng, giọng hát của ca sĩ không bằng, lòng ta không vui bằng, và nhất là chế độ này không bằng…
Trong ký ức của mỗi người đều chứa đựng những điều tốt đẹp nhất, đó là những kỷ niệm thời ấu thơ mà những hương vị của ngày cũ đã ghi dấu đậm nét không hề phai nhạt.
Những điều chúng ta đã trải qua trong quá khứ, ngày nay chúng ta hồi tưởng lại, có phải là những cảm giác thật sự không hay chỉ là những ảo giác. Sao ngày xưa chúng ta ăn một tô bún bò của một cái gánh bún nhỏ, từ An Cựu lên sao ngon đến thế? Sao tô phở nước trong veo, đơn giản với mấy sợi bánh, lát chả nhỏ, chút tiêu hành, của gánh phở ông già đầu xóm, sao mà ngon đến thế? Miếng thịt quay Chợ Cũ, ổ bánh mì nóng ngày ấy, bây giờ làm sao tìm thấy lại. Những buổi tiệc “sơn hào hải vị” này nay trên những bàn tiệc xa hoa ở xứ người, làm sao bằng bát canh rau và những con cá kho ngày ấy của mẹ?
Mọi người đều nói, làm sao tìm được hương vị của một món ăn, thuở nhỏ, của ngày xửa ngày xưa, đã thật xa rồi.
Khẩu vị của chúng ta đã bị “điều kiện cách” nên không làm sao tìm lại được miếng ngon nếu miếng ăn không ở trong một hoàn cảnh nào đó! Có người lại cho rằng, trong hoàn cảnh một đời sống thiếu thốn, nên ngày xưa món ăn nào cũng ngon!
Sự thật một tô phở thiếu thốn, đơn giản ngày xưa, không đủ xương hầm, thiếu thịt, thiếu gia vị, so với thời đại no đủ ngày hôm nay, có thể là một tô phở ngon hay không? Một giọng hát thiên phú, không có nhiều nhạc khí hỗ trợ, thiếu hòa âm, không tập luyện, thiếu bài bản có thể là một giọng hát hay, hay không?
Nếu có người hỏi chúng ta, thời gian nào là thời gian đẹp đẽ nhất của cuộc đời, hẳn câu trả lời là “thời niên thiếu” hay “tuổi ấu thơ!” Ai cũng có một giai đoạn không quên về bạn bè thuở nhỏ, thầy cũ, mái trường xưa và những kỷ niệm vui buồn một thời hoa niên.
Trong dòng đời, tuổi trẻ phấn chấn, hăm hở lao mình về phía trước, với những mơ ước về tương lai, nhưng với tuổi già, khi bước đi bắt đầu chậm lại, chúng ta thường có lúc dừng chân, đứng lại, quay đầu nhìn lui về dĩ vãng, sống bằng hồi tưởng, và những gì thuộc về quá khứ đều quý cả: bạn cũ, rượu lâu năm, gỗ già, đồ cổ…
Nhà văn Rudyard Kipling từng viết: “Đừng bao giờ ngoái lại phía sau, nếu không bạn sẽ ngã xuống cầu thang,” nhưng sao đến tuổi già, chúng ta vẫn thường quay đầu nhìn lại quá khứ quá vậy? Cứ nhìn một đám đông người già gặp gỡ nhau, hay trong một quán cà phê, nơi tụ tập quý vị cao niên, câu chuyện nào lại không bắt đầu bằng hai tiếng: ngày xưa- hồi trước- lúc đó- chuyện như thế này- tôi kể cho anh nghe…Đó có thể là một chiến công thời trận mạc, một mối tình thời xa xưa, một chuyện đào hoa thời trai trẻ, hay là chuyện một quãng đời hạnh phúc…
Phải chăng kỷ niệm đẹp không phải vì nó vui hay buồn, mà vì nó không bao giờ trở lại.
Tiếc nuối dĩ vãng, đem những ngày quá khứ so với hiện tại để thấy sự hơn thua. Dưới thời Tần Thủy Hoàng bạo ngược, người ta nhớ lại và tiếc nuối thời thạnh trị an bình của Nghiêu Thuấn. Xã hội cần đi tới, cần tiến bộ, nhưng đừng để cho những người dân thấy cách cư xử với dân, sưu cao thuế nặng, còn hơn thời Pháp thuộc, và cái chế độ mà chúng đã giải phóng, giẫm nát còn đẹp đẽ hơn ngàn lần, hơn những con người và chế độ đi “giải phóng!”
Thời nay, trong chế độ này, y tế xuống cấp, giáo dục băng hoại, người dân nghĩ đến những chuyện tốt đẹp của… ngày xưa, chuyện của thời trước. Trong lao tù, người ta luyến tiếc những ngày tự do, trong nghèo đói làm ta nghĩ đến những ngày no đủ, khổ đau làm cho chúng ta tiếc nuối những ngày hạnh phúc. Xót xa vì cảnh ly hương, lòng ta luôn luôn hồi tưởng lại nhũng ngày ở quê nhà.
Người đời khuyên: “Cho dù vui cũng được, khổ cũng được, đã trôi qua rồi thì đừng nên nhắc lại, khi bạn trốn tránh hiện tại bằng cách sống với hồi ức, thì cũng là lúc hạnh phúc trôi đi mất…”
Nhưng phần lớn con người, không ai bằng lòng với cuộc sống hiện tại, trần trụi, thô ráp vất vả… và lúc đau khổ, người ta muốn đắm mình trong hồi tưởng.
Ngày xưa! Ngày xưa ấy! Đó là thơ, nhạc hay là những lời réo gọi của một thời gian đẹp đẽ đã qua rồi! (Huy Phương)

NGÀY CỦA CHA

THÁI LAI chuyển

Hàng năm chúng ta đều kỷ niệm “Ngày của Cha”, ngày mà chúng ta được mời gọi để nói lên lòng biết ơn với người cha.  Đối với một số người đây là chuyện dễ dàng vì họ có một người cha tốt, đối với một số người khác, đây là điều khó khăn: Làm sao mình biết ơn người cha khi cha của mình phần lớn thời gian vắng mặt trong cuộc đời hoặc ngược đãi mình?

Đáng buồn thay, thế giới của chúng ta có quá nhiều người cha vắng mặt và ngược đãi.  Vì vậy, nhiều người trong chúng ta đi suốt cuộc đời trong cố gắng chật vật, dù vô thức, để tìm cho được thăng bằng lành mạnh giữa tự do và kỷ luật.  Thay vào đó chúng ta luôn luôn giao động giữa một bên là quá khắt khe với bản thân và một bên là quá dễ dãi với bản thân. 

Hơn nữa, nếu chúng ta có một người cha vắng mặt hoặc ngược đãi, chúng ta có khuynh hướng sống, luôn luôn đi tìm – một cách vô thức – một điều gì đó đã không được trao cho, đó là sự chấp thuận của người cha.  Điều này khiến chúng ta rụt rè, thường giận dữ, và đói khát hình ảnh một người cha. 

Nỗi đói khát này, đói khát được người cha hay một ai đó đại diện cho ông để khẳng định và chúc phúc cho mình, có lẽ đó là cơn đói sâu sắc nhất trên thế giới ngày nay, đặc biệt đối với phái nam.  Rất ít người trong cuộc đời được cha ruột hay hình ảnh một người cha khẳng định và chúc phúc.

Một người cha là như thế nào?  Các nhà nhân loại học cho chúng ta biết hình mẫu người cha có những phẩm chất này: Ông là người thu xếp để tạo trật tự, cáng đáng, nuôi sống và chúc phúc cho gia đình.  Điều đó có nghĩa gì?

Trước tiên, ông phải là cội nguồn của trật tự chứ không phải của rối loạn.  Một người cha tốt sống theo cách mà gia đình ông cảm thấy yên ổn, an toàn khi có ông bên cạnh.  Một người cha tồi, qua việc ông vắng mặt, không đáng tin cậy, hoặc ngược đãi đã làm cho gia đình cảm thấy bất ổn.  Ví dụ, người cha có gốc là rối loạn khi ông không chung thủy, nghiện rượu, hoặc đang mang một thói nghiện ngập nào đó.  Khi đó, cách hành xử của ông sẽ không lường trước được, lúc nào các con cũng đoán xem ông có về nhà hay không – nếu về thì tâm trạng của ông lúc đó sẽ như thế nào.  Dần dà, tính chất khó lường này sẽ thấm vào con cái, đến một lúc chúng cảm thấy cha mình là nguồn gốc của mất trật tự, của hỗn loạn.  Ngược lại, một người cha tốt, kể cả khi gia đình ông coi ông là chán ngắt và tẻ nhạt, sẽ làm cho gia đình cảm thấy an toàn và an ổn.

Thêm nữa, người cha tốt gánh vác gia đình hơn là đòi hỏi gia đình gánh vác ông.  Người cha tốt là người lớn, người có tuổi đáng kính, chứ không phải là anh chị em hay là một đứa trẻ (xét về hành vi) mãi mãi đòi hỏi gia đình phải gánh vác mình.  Một người cha tốt không để vấn đề và mối lo, những chuyện đau lòng và mệt mỏi của riêng mình, thành tâm điểm chú ý của cả gia đình.  Thay vào đó ông vượt lên chuyện mệt mỏi và đau lòng của riêng mình để tập trung vào những chuyện đau lòng, đau đầu của gia đình. 

Vượt lên trên điều đó, một người cha tốt nuôi dưỡng gia đình chứ không bắt gia đình nuôi dưỡng ông.  Không đòi hỏi, cho dù vi tế và vô thức, con cái phải mang lại ý nghĩa, sự hài lòng và vinh quang cho ông.  Thay vào đó ông quan tâm nhiều hơn đến việc con cái và gia đình tìm thấy được ý nghĩa, sự hài lòng và hạnh phúc trong chính cuộc đời của họ.  Những người cha người mẹ tốt nuôi dưỡng con cái mình; những người cha người mẹ tồi bắt con cái phải nuôi dưỡng mình. 

Cuối cùng, một người cha tốt khẳng định và ngưỡng mộ con cái thay vì đòi hỏi chúng khẳng định và ngưỡng mộ ông.  Một người cha tốt tỏ ra cho con thấy ông tự hào về chúng chứ không ghen ngược lại về tài năng và thành tựu của chúng.  Ông không đòi hỏi con cái nói lên lòng tự hào của chúng về ông.  Daniel Berrigan, trong cuốn tự truyện chính chắn viết hồi cuối đời, chia sẻ ông đã phải cố gắng chật vật ra sao với nhiều vấn đề trong suốt cuộc đời, đặc biệt với vấn đề thẩm quyền, vì ông thiếu lời chúc lành của người cha.  Chẳng hạn, ông thường thấy sợ không dám nói với cha tin vui là ông vừa xuất bản một cuốn sách vì sợ cha ông ghen tỵ.  Sau khi kể điều đó, ông hỏi độc giả: Có kinh ngạc gì không trước chuyện ông đã luôn ranh mãnh và nghi ngờ mọi hình bóng thẩm quyền trong suốt cuộc đời người lớn của mình?  Sự vắng bóng lời chúc lành của người cha làm cho tâm hồn của chúng ta co lại. 

Có lẽ hình ảnh này có thể giúp ích ở đây: Khi con bò mẹ sinh con, con bê non rơi ra khỏi tử cung trong tình trạng bị bó chặt, cứng đơ, toàn thân bị quấn trong bọc nhau giống như keo dính.  Nhưng Tự nhiên đã tính đến chuyện này và đã ban cho bò mẹ bản năng đúng đắn.  Ngay lập tức, bò mẹ quay ra phía sau và liếm cái bọc bó chặt đó khỏi thân bê con cho kỳ hết.  Ngay khi được liếm xong, bê con đứng dậy, dò dẫm và bắt đầu tự đi được. 

Con người chúng ta cũng sinh ra trong tình trạng tương tự.  Chúng ta cũng bước vào cuộc đời trong tình trạng bị bó chặt, nhưng trong trường hợp chúng ta, sự bó chặt không hẳn là về mặt thân thể.  Đó là sự bó chặt sâu hơn và phức tạp hơn nhiều – và cha mẹ là người xóa bỏ tình trạng đó bằng cách thu xếp để tạo trật tự, gánh vác, nuôi dưỡng và chúc lành cho chúng ta.  Không người cha nào làm được điều đó một cách hoàn hảo, nhưng nếu cha của bạn đã làm điều đó thậm chí chỉ được một nửa mức thỏa đáng, thì bạn hãy bày tỏ lòng biết ơn, và bạn nên biết là bạn được phước lành!

Rev. Ron Rolheiser, OMI